16.11.07

As primeiras mulleres no teatro galego

Se o camiño percorrido polo teatro galego para acadar o estatus que ten a día de hoxe estivo marcado por grandes barreira lingüísticas, económicas, sociais e sobre todo políticas; o camiño transitado pola muller neste eido artístico foi aínda máis difícil. Ademais de facer fronte á difícil situación na que se atopaba o teatro galego a finais do século XIX e comezos do vinte, carente dunha tradición escrita como a poesía, de escritores con escaso dominio da técnica teatral e de actores dispostos a representar en galego, a muller tiña que encarar e asumir as dificuldades que implicaba a integración no mundo da arte dionisíaca, nunha sociedade na que a sombra do home vixiaba cada un dos seus pasos.

Entre o fin do século XIX e comezos do XX case todas as asociacións e agrupacións recreativas tiñan cadro de declamación formado por actores e actrices amadores, mais o repertorio que representaban era en español. Había moitas reticencias a representar en galego, sobre todo polas mulleres. Unha mostra disto témolo no cadro de declamación do Liceo Brigantino da Coruña que estrou o 13 de agosto de 1882 A fonte do xuramento de Francisco Mª de la Iglesia. A muller que interpretou a personaxe de Minia foi unha rapaza de orixe francesa, pois ningunha da Coruña o quixo facer. No 1903 a Escola Rexional de Declamación ainda en proxecto declara que ten dificuldades para conseguir actrices que representen en galego. Mais sábese que este problema foi resolto, pois as obras que representaron tiñan varios papeis femininos, e ademais na Historia do Teatro de Laura Tato Fontaíña aparece unha foto do 1905 dos membros da Escola, na que están ao carón de varios homes, tres mulleres (Julia e Maria Anguita e Consuelo Puga) e unha nena (Celia Anguita).


A situación precaria na que estaba sumido o teatro foi mellorando aos poucos. Apareceron os primeiros coros con cadro de declamación propia preocupados por impulsar o teatro galego, no 1917 nasce o 1º cadro de declamación cun repertorio só en galego. En todos eles a presencia de actrices galegas, interpretando en moitas ocasións papeis protagonistas (Minia de Manuel Lugrís, Sabela ou ¡Filla...! de Galo Salinas...) transformouse nunha realidade que proseguirá ata a actualidade . A partires de aquí e co impulso das Irmandades da Fala o teatro galego entrará nun proceso evolutivo que será freado, primeiro pola ditadura de Primo de Rivera e despois, como é ben sabido por todos, pola gerra civil española.


Mais a creación da muller no panorama teatral galego anterior a guerra civil, non se atopa exclusivamente no campo da interpretación, tamén na dramaturxia. Tres son as mulleres que chegaron ata nós como as primeiras escritoras de literatura dramática: Dolores del Río Sánchez Granados, Carmen Prieto Rouco e Herminia Fariña e Cobián.


- Dolores del Río Sánchez Granados (? ) Pertenceu a ese grupo de escritores que motivados pola escaseza de pezas decidiron escribir obras teatrais en galego para os grupos aos que ou ben pertencían ou ben estaban ligados. Escrebeu Lonxe da aldea, cadro darmático estreado na Coruña no 1914; A Pantasma, monólogo estreado na Coruña en 1916, Costumes Novas e mais Parla e Parrafeo para os alumnos das “Doctrinas Sociales e Escuelas Nocturnas Obreras”. Posíbelmente as súas obras estean perdidas pois non se ten información de que fosen publicadas. Ademais a súa aportación ao drama galego debeu ser ocasional pois o seu nome non aparece no Diccionario de Literatura Galega. Autores. de Galaxia, nen na Historia de Literatura Galega de Carballo Calero nen na de Fernández del Riego.


- Carmen Prieto Rouco (1901-1977) Naceu en Vilalba o 13 de Xaneiro. Escribiu dous monólogos de propaganda política, un a favor das Irmandades da Fala (A Loita) e outro sobre a guerra de África (O Lexionareo); ambas representadas en Vilalba en 1923 e 1925 respectivamente. Publicou no 1926 o tomo Horas de febre. Poesías galegas. Monólogos representados, no que figuran os monólogos anteriormente citados. Foi criticada por frecuentes erros de medida e ritmo e por un galego forzado, crítica que recoñecería humildemente nunha das poesías desta publicación. Outras obras dramáticas son: A boda do afillado, moi representado na altura, a zarzuela Treidores celos, o sainete O secreto da bruxa e a traxedia en verso O embargo.


- Herminia Fariña e Cobián: (Compostela, 1904-1966). Desde nena cultivou a poesía. Publicou varios volumes en castelán e en galego catro poemas no libro por España y para España! (el libro del combatiente), 1937;e Seara (1924). Colección de temática galega ruralizante. En marzo de 1927 estrea no Teatro Principal de Santiago a obra Margarida a malfadada,dirixida por Mariano Tito Vázquez. Nos dous meses anteriores a prensa galega estivo anunciando a súa estrea; e a ela acudiron ademais de autoridades municipais un representante da Deputación. En Pontevedra o Gobernador Civil agasallou a autora. A verdade de toda esta hipocresía e que era unha escritora tolerada polo poder porque na estrea presentara unha peza galega e outra española, La Marquesa de Miraflores, e contaba tamén cun poemario español . Animada por semellantes éxitos tentou fundar unha compañía que levase por Galiza e América as súas obras, mais foi imposíbel pola falta de apoios económicos. A Agrupación Dramática de Vigo interesouse polo seu traballo e Fariña escribiría para eles O soldado froita, diálogo cómico, estreado no Teatro Tamberliken en Decembro do 1927. Escrebeu tamén O avarento, peza en tres actos estreada antes da guerra con música de José Jané. En 1960 publica Garabanza e prego a miña aldea, escrito en verso de exaltación a terra nai.


Un dado importante a salientar aquí é que segundo informa Ramón Piñeiro na revista Insula, Rosalía tería escrito unha peza teatral por encargo da Sociedade Cultural de Pontecesures. Esto significaría por unha parte que tamén unha muller cultivou o teatro no século XIX , e despois que esa muller (a primeira escritora teatral) é a nosa querida Rosalía; polo que probabelmente a obra tería unha grande calidade literaria.


A partires deste momento as mulleres non se volverán a pronunciar ata a década dos 60 , xa en plena ditadura. A primeira será Xohana Torres, actriz nesta década no grupo ferrolán Teatro-Estudio, e autora das obras: A outra banda do Iberr (1965) e Un hotel de primeira sobre o río (1968). De aquí en diante a presencia da muller no teatro irá en aumento en todas as áreas da arte dramática sobre todo no teatro infantil e na área de interpretación.


Por Diana Mera, actriz na Escola de Arte Dramático de Porto.