Iolanda Galanes
Profesora da Universidade de Vigo
Asistimos nos últimos tempos a todo un rebumbio mediático a propósito do Estatut de Catalunya que a propósito do termo Nación. O resultado desta lide terá consecuencias na definición do status doutras nacións nos seus propios estatutos, eis a fereza da loita.
Os microscopios estatais están pendentes das propostas estatutarias, do que eles chaman propositadamente “a periferia” ou “provincias” (ambas as denominacións son suficientemente significativas como cualificativo, que connota e non só denota). Asuntos como o rebordamento territorial ou a denominación de nación suscitan ataques, descualificacións, falsas ofensas e tantas outras estratexias non descoñecidas no devalar da historia.
Non entraremos en argumentos históricos, non se trata de medir que comunidade é máis ou menos nación, pois as chamadas “nacionalidades históricas” non son precisamente as que negan o status de nación a ninguén. Remitirémonos exclusivamente a un levantamento lexicográfico e terminográfico do termo, para tentar detectar qué agocha toda esa furia.
Se procuramos o termo nación no Dicionario da Real Academia Galega, topámonos con esta definición: “Comunidade humana instalada nun territorio definido, que pode estar ou non politicamente organizada como estado, e que se caracteriza por ter unhas tradicións históricas e culturais comúns, os mesmos intereses económicos e unha unidade lingüística ou relixiosa”.
Os caracteres definitorios estabelecidos nunha fonte lexicográfica nada sospeitosa de independentismo, nin de “contaminación política” son, xa que logo, terrritorio, tradición, cultura, intereses económicos e unidade lingüística. É evidente aos ollos de calquera que Galiza presenta todos e cada un dos requisitos neste curioso casting. Ademais este termo, nesta acepción, é utilizado referido a Galiza polos nosos autores literarios e non literarios, abonda cunha busca no Tesouro Informatizado da Lingua Galega en liña.
Mais vexamos como se codifica esta realidade nos dicionarios de español. Comezando por o diccionario da RAE. Nación: 1. Conjunto de habitantes de un país regido por el mismo gobierno. //2. Territorio de ese país.//3. Conjunto de personas de un mismo origen y que generalmente hablan un mismo idioma y tienen una tradición común. Nótese subliñamos o sema que, a mantenta, vincula o concepto de nación co de estado sinalando o goberno propio como requisito ineludíbel na primeira das acepcións. Noutros repertorios coma o Diccionario del español actual a definición vai aínda máis aló e codifica como “Grupo humano que, asentado sobre un territorio definido y con una autoridad soberana, constituye una unidad política”. Non imos entrar no significado dos fragmentos subliñados, pois non é lugar de falarmos de gobernos lexítimos (ou non), nin de soberanía ou unidade política. Só unha interpretación xacobina destas definicións, que é a primeira e máis importante das acepcións consignadas en ambos os dicionarios, serve para explicar o alporizado ton dos detractores do termo nación para “os outros”.
Detectamos unha identificación dos termos nación e estado, identificación sen dúbida interesada, ao engadir o concepto de soberanía política como parte irrenunciábel da definición. Identificamos esta interpretación como marcadamente ideolóxica, ao comprobarmos que o termo nación preexiste ao de estado e que o estado-nación é só un tipo de nacións.
Polo demais, non é cuestión aquí de que nos empeñemos en acadar a soberanía, que tamén podía ser, senón que procuraremos afondar no concepto nación para lexitimar a nosa proposta.
Consultados fontes lexicográficas doutras linguas (francés, inglés, italiano, portugués) comprobamos que en todas elas se sinala, como acontecía no caso galego, que o termo nación pode incluír ou non a noción de estado. Un estado pode estar composto por varias nacións como foi o caso do imperio austro-húngaro ou da URSS e pola inversa unha nación pode estar dividida en varios estados (por ex. a nación curda, a xudea, etc). Doutra banda, no mundo británico ninguén lle nega a categoría de nación a Escocia ou Gales, mesmo se non contaron con parlamento até hai ben pouco. Por que se obvia esta opción premeditadamente nas fontes españolas?. Se anteriormente valeu, se as linguas occidentais o recoñecen: porque ese empeño en negalo??
A anormalidade da situación tamén se percibe no interese en procurar sinónimos ao termo nación, por exemplo: comunidade nacional, ente nacional, autonomía nacional etc. Proliferación sinonímica desaconsellada, doutra banda, en boa práctica terminográfica. Como subterfuxio, tamén poderiamos cuestionar se España é unha nación, ou unha comunidade nacional, ou unha nación de nacións, ou un estado plurinacional, ou, ou... O imperio contraataca perante a nec(es)idade de negar a nación.
O trazo común en todas as definicións de nación é a existencia nesa comunidade dun sentimento común, unha especie de solidariedade psicolóxica que se remonta ás xeracións anteriores e que se proxecta no futuro. A existencia deste trazo é absolutamente innegábel no caso galego. No futuro é onde todos e todas temos que decidir qué queremos ser, como queremos ser recoñecidos. Sermos recoñecidos como o que somos, unha nación, implica manter a cohesión espiritual que, malgré tout, herdamos dos nosos devanceiros. Só así poderemos pór freo á corrosión de rivalidades interesadas e intereseiras, facendo da nosa forza autoridade, mais sen conflitos, cunha visión aberta, europea, moderna e progresista.
Non negamos ningunha acepción. Non gostamos de polémicas. Somos xentes pacíficas. Nós si sabemos o que somos.
